Cestyll cadarn Gogledd Cymru

Mae cestyll Biwmares, Conwy, Caernarfon a Harlech, ynghyd â’r muriau o amgylch trefi Conwy a Chaernarfon, wedi’u dynodi gyda’i gilydd yn Safle Treftadaeth y Byd UNESCO.

Ni fu’r Cymry erioed yn gymdogion tawel i’r Saeson, ac i gadw trefn ar ein gwrthryfelwyr comisiynodd y brenin Edward I y pensaer milwrol blaengar James of St George i godi’r cestyll hyn. Mewn dim ond ugain mlynedd adeiladwyd deg caer, a atgyweiriwyd rhai eraill hefyd.

Wyth canrif ers eu hadeiladu, mae’r gwaith cadwraeth a’r digwyddiadau a gynhelir ynddynt yn creu atyniadau gwerth chweil i ymwelwyr, yn hytrach na goresgynwyr.

Adeiladodd Edward Gastell Harlech i gadw golwg ar y bryniau. Yn sefyll yn uchel ar y graig uwchlaw’r môr, mae’r golygfeydd o’r castell yn anhygoel.

Mae Castell Conwy yn gaer frenhinol go iawn, gyda dau borth caerog, wyth tŵr anferth, neuadd fawr, ystafelloedd preifat, cegin fendigedig a chreigiau amddiffynnol o’i chwmpas. 

Tra bo Castell Biwmares yn sefyll yng nghanol caeau glas, adeiladodd y Normaniaid Gastell Caernarfon ar fwnt wrth lannau Afon Seiont. Efallai fod hwn yn un o’r cestyll crandiaf yn y byd, gyda’r meini cydweddol a’r tyrrau amlochrog yn ddigon o ryfeddod. Yma hefyd y ganwyd y Sais cyntaf i’w alw’n Dywysog Cymru ym 1284, a bron saith can mlynedd yn ddiweddarach, daeth Tywysog Siarl yntau i Gastell Caernarfon am ei arwisgiad. 

Ni lwyddodd Edward i gwblhau Castell Biwmares gyda’r Albanwyr ar ei warthaf. Mae’n ddigon o ryfeddod serch hynny, gyda gerddi godidog, tyrrau mawr a’r muriau enwog ar ffurf gonsentrig, cymesur. 

Roedd Caernarfon a Chonwy yn drefi caerog gyda phorthdai mawreddog a thyrrau amddiffynnol lle gallai’r Saeson alw ynghyd warchodlu o filwyr pe byddai’n rhaid sathru ar y gwrthryfelwyr.

Mae’r dyddiau hynny’n hen hanes bellach, a gyda threigl amser mae’r cestyll wedi newid o fod yn fynegiant o rym milwrol y Saeson i lefydd sy’n cynrychioli balchder y Cymry. Maent yn fannau delfrydol am ddiwrnod i’r brenin.