Cloc Fictoraidd Machynlleth yw un o dirnodau fwyaf eiconig y canolbarth. Mae’r tŵr yn coroni Heol Maengwyn - stryd fawr y dref sy’n frith o siopau a chaffis clyd ac, ar ddydd Mercher, stondinau marchnad - traddodiad a lansiwyd gan y siarter frenhinol yn 1291.

Ar y stryd mae un o adeiladau hanesyddol pwysicaf Cymru - Senedd-dŷ Owain Glyndŵr. Yma ffurfiodd ‘Y Mab Darogan’ ei senedd yn 1404. 

Mae’r dref hefyd yn ganolbwynt gwych i ddarganfod bywyd gwyllt bendigedig safle UNESCO Biosffer Dyfi - yr ardal o gwmpas afon Dyfi a’i foryd sy’n gartref i adar, anifeiliaid a phlanhigion prin. 

 

Safle UNESCO Biosffer Dyfi

Canolfan a Senedd-dŷ Owain Glyndŵr

Heddiw, saif Canolfan Owain Glyndŵr ar safle’r senedd enwog lle cafodd Glyndŵr ei goroni’n Dywysog Cymru yn 1404. Mae’r adeilad rhestredig Gradd I yn ganolbwynt ar gyfer gweithgareddau cymunedol, hanesyddol a ddiwylliannol diolch i bwyllgor brwdfrydig o wirfoddolwyr. Gallwch ymweld rhwng 10.30am a 3.30pm ar ddyddiau Mercher, Gwener a Sadwrn neu trwy drefnu o flaen llaw ar gyfer grwpiau mawr. 

Ychydig funudau i lawr y ffordd mae cofeb lechen hardd i Glyndŵr ar dir y Plas gydag englyn Dafydd Wyn Jones arni: 

Owain, tydi yw'n dyhead,- Owain
Ti piau'n arddeliad,
Piau'r her yn ein parhad
A ffrewyll ein deffroad.

Mae sawl man arall o bwys hanesyddol i Gymru yn y cyffiniau. Ar y ffordd fynyddig o Fachynlleth tua'r de mae Carn Hyddgen lle bu un o frwydrau buddugoliaethus Glyndŵr, ac ychydig i’r gorllewin o'r dref mae pentref Pennal, a roddodd ei enw i Lythyr Pennal a anfonwyd gan Glyndŵr at Frenin Ffrainc yn 1406. 

Tarian Owain Glyndŵr gyda sgwariau melyn a choch a llewod
Murlun uwchben y fynedfa i siop Canolfan Owain Glyndŵr.
Arwydd tu allan i adeilad hynafol cerrig yn dweud 'Canolfan Owain Glyndŵr Centre'.

Canolfan a Senedd-dŷ Owain Glyndŵr, Machynlleth

MOMA Machynlleth

Gyda saith oriel arddangos a neuadd gyngherddau yn hen gapel Y Tabernacl, mae digonedd i’w weld a’i wneud ym MOMA Machynlleth

Mae’r orielau yn llawn o baentiadau, printiau a ffotograffau cyfoes, gyda nifer helaeth o’r arddangosfeydd yn cael eu neilltuo i artistiaid sy’n byw yng Nghymru. Mae cyfle i brynu’r gwaith yn aml hefyd.  

Mae’r hen gapel yn cynnal nosweithiau difyr, o sgyrsiau i sioeau cerdd a nosweithiau cerddorol, ac mae’n werth cadw llygad ar eu rhaglen dymhorol.

Cerflun wy anferth gyda person yn sefyll yn edrych arno y tu mewn i ystafell wal gerrig.

MOMA Machynlleth

Gŵyl Gomedi Machynlleth

Dros ŵyl banc mis Mai bob blwyddyn mae Gŵyl Gomedi Machynlleth yn denu enwau mawr y sîn gomedi i dref fach y canolbarth.

Mae cannoedd o sioeau, gyda nifer ohonynt yn waith newydd sy’n cael eu datblygu ar gyfer digwyddiadau fel Gŵyl Caeredin. Ymysg yr enwau o Gymru sy’n perfformio yn aml mae Kiri Pritchard-McLean, Tudur Owen ac Esyllt Sears. Tu hwnt i’r sioeau comedi mae rhaglen o gerddoriaeth byw, perfformiadau theatr a gweithgareddau i blant ar hyd y dref. 

Yn ogystal â’r ŵyl gomedi mae Mach yn gartref i ŵyl y Pethe Bychain - gŵyl sy’n cyflwyno rhaglen lawn o gerddorion, storïwyr a dawnswyr gwerin ar draws y dref. Mae digwyddiadau yn cynnwys sesiynau yoga, gweithdai ysgrifennu creadigol a sesiynau chwedlau a llên gwerin.

Un arall i’r dyddiadur yw Gŵyl Machynlleth - wythnos yn dathlu cerddoriaeth, diwylliant a threftadaeth Gymreig a rhyngwladol bob mis Awst ym MOMA Machynlleth. 

Bwyd sy'n rhoi Mach ar y map

Bwyty enwocaf yr ardal heb os yw’r bwyty dwy seren Michelin, Ynyshir. Mae’r wledd 30 cwrs yn cyfuno cynnyrch glannau Dyfi â blasau dwys y Dwyrain Pell. Yng ngeiriau’r blogiwr bwyd Lowri Haf Cooke a fu’n ymweld â sêr Michelin sîn bwyd a diod Cymru, ‘disgwyliwch yr annisgwyl, wir, yn neuadd Ynyshir’.

Cawl gwyrdd mewn pot clai ar fwrdd pren gyda llwy bren.
Person yn eistedd ar gadair bren wrth fwrdd pren mewn bwyty. Mae lle tan crand a waliau tywyll yn y cefndir.

Bwyd Ynyshir a'r cogydd Gareth Ward

Mae chwaer-fwyty Ynyshir wedi agor ar stryd fawr Machynlleth hefyd, Gwen. Mae’r fwydlen deg cwrs o gig, pysgod a chynyrch lleol yn cael ei choginio ar dân mewn cegin agored o flaen dim ond wyth o wleddwyr. Am brydau llai a dewis da o win ewch i’r bar clyd.

Hefyd yng nghanol Mach mae’r Wynnstay, hen dafarn sy’n gweini cinio Sul blasus, Tŷ Medi, caffi llysieuol a fegan sy’n creu prydau tapas a Mecsicanaidd, a Popty Clai, becws sy’n pobi bara a chacennau ffres. 


Os ydych chi'n teithio o Mach i gyfeiriad Talybont mae’n werth galw mewn i hwb cymunedol a chaffi Cletwr - menter sy’n berchen i’r gymuned a’n cael ei redeg gan y gymuned. Mae llyfrgell Gymraeg yn yr adeilad a digwyddiadau gan gynnwys clwb garddio, sesiynau i siaradwyr Cymraeg newydd a sesiynau am hanes y plwyf. Mae’r siop yn gwerthu cynnyrch Cymreig gan gynnwys Coffi Teifi, cigoedd Ty’n y Gors a chwrw Bragdy Mŵs Piws.

Canolfan y Dechnoleg Amgen

Yn 1974 daeth grŵp o bobl â diddordebau amgylcheddol at ei gilydd i greu Canolfan y Dechnoleg Amgen mewn hen chwarel lechi, dair milltir i'r gogledd o Fachynlleth. Mae wedi ysbrydoli cenedlaethau, a dal i wneud hyd heddiw. Mae’r ganolfan yn cynnal cyrsiau dydd, cyrsiau ôl-raddedig a chyrsiau dysgu o bell ar bynciau ymarferol fel poptai pridd, toiledau compostio, uwchgylchu, crefftau traddodiadol ac ynni adnewyddadwy.

Boncyffion yn cynnwys potiau o berlysiau sy'n tyfu.
Rheilffordd clogwyn yn mynd fyny allt serth gyda choed ar ochr y traciau.

Canolfan y Dechnoleg Amgen

Gwarchodfa Natur Ynys-hir RSPB

Gyda mynyddoedd de Eryri i’r gogledd a mynyddoedd y Cambria i’r de, mae’n hawdd gweld pam dewiswyd gwarchodfa RSPB Ynys-hir fel lleoliad ffilmio ar gyfer y gyfres BBC Springwatch

Mae'r haf yn dod ag adar hardd fel y gornchwiglen a'r pibydd coesgoch a rhai gloÿnnod byw arbennig iawn. Dros y misoedd oerach mae’r hwyaid a gwyddau yn ymgartrefu. 

Mae tair milltir o lwybrau i’w darganfod, byrddau picnic ar gyfer y diwrnodau braf a chaban pren clyd gyda stôf goed i'ch cynhesu ar ddiwrnodau oerach - a hyn i gyd o fewn ffiniau safle UNESCO Biosffer Dyfi.

Cuddfan mewn gwarchodfa natur yn edrych allan ar wlypdiroedd.

Gwarchodfa Natur Ynys-hir RSPB

Beicio Mynydd Dyfi

Diolch i wirfoddolwyr grŵp Beicio Mynydd Dyfi mae rhwydwaith o lwybrau beicio mynydd o safon uchel iawn yn yr ardal. Teithiau beicio mynydd clasurol cefn gwlad yw llwybrau Mach 1, 2 a 3. Dilynwch logo Beicio Mynydd Dyfi MTB ar gyfer anturiaethau o amgylch ochr deheuol y Dyfi.

Mae llwybr ClimachX wedi’i leoli yng Nghoedwig Dyfi, wyth cilomedr i’r gogledd o Fachynlleth ar yr A487. Mae’n llwybr naturiol wedi’i osod ar greigwely llechi ac mae’r disgyniad olaf yn un o’r rhai hiraf yng Nghymru.

Cors Dyfi

Gwlypdir sy’n noddfa i fywyd gwyllt, ac sy’n gartref i Brosiect Gweilch Dyfi a Chanolfan Natur Dyfi yw Cors Dyfi. Rhwng Ebrill ac Awst yw’r amser gorau i ymweld, pan, fel arfer, bydd y Gweilch (a ddechreuodd fridio yno am y tro cyntaf yn 2011) yn y warchodfa. Mae dyfrgwn a barcutiaid cochion yno yn gyson trwy gydol y flwyddyn hefyd.

Mae cyfleusterau’n cynnwys Arsyllfa 360 Dyfi, cuddfan adar a Chanolfan Natur Dyfi sydd â siop, caffi a thoiledau hygyrch.

Corris

Mae digon i ddiddanu’r teulu cyfan yn Corris Mine Explorers sydd wedi’i leoli yng Nghanolfan Grefft Corris. Gwisgwch het galed ar gyfer daith o amgylch hen fwynglawdd llechi, neu ewch ar daith danddaearol chwedlonol yn Labyrinth y Brenin Arthur. I’r rhai crefftus cymerwch ran mewn sesiwn grochenwaith, creu canhwyllau neu siocled. 


Rheilffordd gul yw Rheilffordd Corris a adeiladwyd yn ôl ym 1859. Mae'n rhedeg o Gorris i Faespoeth. Mae siop, amgueddfa a man chwarae i blant yn yr orsaf. Mae'r daith gyfan yn cymryd 50 munud gydag egwyl ym Maespoeth i ymweld â'r gweithdy.

Cyrraedd Machynlleth

Mae gorsaf drenau Machynlleth ar Heol y Doll yng ngogledd y dref. 

Mae gwasanaeth bws T12, T2, X28 a mwy yn gwasanaethu Machynlleth.

Cynlluniwch eich taith gyda Traveline Cymru.

Twr cloc Machynlleth gyda thai wrth ei ochr a bryniau gwyrdd tu cefn.

Machynlleth, Powys

Straeon cysylltiedig